We worden overheerst door alles waarmee ons zelf zich geïdentificeerd heeft. We kunnen alles overheersen en controleren, waarvan we ons-zelf dis-identificeren.
Roberto Assagioli, Psychosynthese, Veelzijdige benadering van heel de mens, 1998.
De basis van Psychosynthese
Het doelbewust en weloverwogen gebruik van zelf-identificatie – of dis-identificatie – vormt de basis van psychosynthese. Hoe langer ik met cliënten werk in de praktijk, hoe meer ik zie én ervaar bij mezelf en bij mijn cliënten, hoe belangrijk het is om vertrouwd te raken met het proces van identificatie en dis-identificatie. We hebben over het algemeen geen idee wat het betekent om een bewuste deelnemer te worden in dit proces. Een ervaring die uiteindelijk leidt naar vrijheid én verantwoordelijkheid.
Van concept naar ervaring
Ik moet eerlijk toegeven, dat toen ik kennis maakte met het ‘concept’ van identificatie en dis-identificatie, ik ook niet meteen kon ervaren wat dit werkelijk kon betekenen. Het bleef in het begin vooral een cognitieve oefening die uitnodigde om in de ervaring te komen maar bij mij vooral in mijn hoofd bleef rondhangen. Er zijn heel wat jaren over heen gegaan voordat ik leerde om ervaringen niet alleen in mijn hoofd maar ook te verbinden met mijn gevoelens en mijn lichaam. Nu kan ik zien hoe tekenend dat was voor de sterke overlevingsmodus die ik had aangenomen om mezelf te beschermen tegen onbewuste ervaringen en veranderingen waar ik op dat moment nog niet klaar voor was. Want voor het toelaten van de vaak onbewuste, verdrongen en afgesplitste ervaringen, is voldoende veiligheid en ik-kracht nodig om deze ervaringen te kunnen integreren in de hele persoonlijkheid.
Van onbewust naar bewust
Wanneer ik met een cliënt aan het werk ben zie ik hoe hij of zij van de ene identificatie in de andere overgaat. Soms is zo’n overgang heel duidelijk maar meestal heel subtiel. De cliënt is zich daar meestal helemaal niet van bewust. En dat is heel begrijpelijk. Stel je voor……dat we ons de hele tijd bewust zouden zijn van deze constante ‘overgangen’ in ons denken, onze gevoelens en onze gedragingen. Het zou zijn alsof we na jarenlang autorijden nog steeds bewuste aandacht zouden moeten brengen naar elke handeling. Dan zouden we aan het autorijden en een ritje maken helemaal niet meer toekomen. Gelukkig wordt de meeste informatie in onze onbewuste database opgeslagen en kunnen we voor het grootste gedeelte van de dag vertrouwen op onze ‘automatische piloot’ die vanuit deze database wordt aangestuurd. Het gaat grotendeels buiten onze controle om. Gelukkig maar!
Vertraging
En dit is precies de reden waarom het belangrijk is om samen met een begeleider deze onbewuste overgangen in een ‘vertraging’ te brengen zodat je er naar kunt kijken, er bewuste aandacht naar toe kunt brengen en er even los van kunt komen. In je eentje is het best lastig om in deze ‘vertraging’ te komen en vertrouwd te raken met wat we in psychosynthese de positie van de ‘waarnemer’ noemen. Een ervaren begeleider kan je hierbij ondersteunen en vertrouwd maken met het proces van dis-identificeren van bijvoorbeeld, gedrag, rollen, gedachten, overtuigingen, gevoelens, emoties en lichamelijke gewaarwordingen.
Zichtbaar maken
Wanneer ik merk dat een cliënt vast blijft zitten in een bepaalde dynamiek van gedachten, gevoelens of in de ‘dramatiek’ van het eigen verhaal, stel ik vaak voor om samen te kijken naar wat er gebeurt en geef ik de cliënt ook terug wat ik zie of ervaar. Dan is de aanwezigheid van de begeleider als een externe waarnemer belangrijk om een mogelijkheid te faciliteren waarin er ‘gewerkt’ kan worden. De cliënt heeft immers een reden om hier samen te zijn! Om dan met een bepaald thema te kunnen werken is het belangrijk om gebruik te kunnen maken van verschillende methoden om in de zogenaamde ‘vertraging’ te komen om de dynamiek zichtbaar te maken.
Subpersonen-werk
Een van de methoden om dan mee aan het werk te kunnen gaan is het ‘subpersonen-werk’. Een methode die trouwens niet alleen in psychosynthese wordt gebruikt maar ook in andere therapievormen wordt gebruikt alleen dan anders wordt genoemd. Vorige week had ik een cliënt die vast bleef zitten in wat ze zelf noemde ‘negativiteit’. Om haar te ondersteunen in het proces van dis-identificatie (even los komen van het deel in haar wat ‘bezet’ is door negativiteit) plaatste ik een krukje voor haar voor de ‘negativiteit’. Hiermee plaats je een deel van de eigen binnenwereld buiten jezelf zodat je zelf de waarnemer wordt van datgene wat je voor je hebt geplaatst. Op deze manier is het mogelijk om het buiten jezelf waar te nemen, er los van te raken en er vanuit de waarnemer in jezelf contact mee te maken. Je kunt op deze manier in dialoog met de verschillende delen in jezelf zonder er mee samen te vallen.
Inside out
In 2015 verscheen er bij Pixar Animation Studio’s een Amerikaanse animatiefilm die op een ‘geanimeerde’ manier je kennis laat maken met de binnenwereld van een klein meisje Riley en hoe zij geleidt wordt door de verschillende emoties; plezier, angst, woede afkeer en verdriet. Wanneer je tijd hebt is het de moeite waard om de film eens te bekijken.
Dis-identificatie en identificatie
Het subpersonen werk is net als de methode van het opstellen (IoPT) een manier waarbij delen van jezelf in de ruimte zichtbaar worden gemaakt zodat het kan worden waargenomen zonder ermee samen te vallen om er vervolgens mee te kunnen werken. En hoewel het proces van dis-identificatie een onderdeel is van subpersonen-werk en het opstellen, is het belangrijk om daarnaast apart vertrouwd te raken met het proces van dis-identificatie én identificatie met het zelf. Identificatie met de waarnemer in jezelf, met het deel in jezelf wat niet samenvalt met je gedachten, je gevoelens, emoties of lichamelijke gewaarwordingen. Waardoor je je steeds meer bewust kunt worden dat je gedachten, gevoelens, emoties en een lichaam hebt én meer bent dan dat. Dat er in jezelf een ervaring is van waarnemen, van puur bewustzijn, van liefde en wil. De tekst van de oefening is aan het einde van dit artikel opgenomen. Je kunt de oefening ook hier beluisteren.
Ervaren van het zelf
Assagioli zegt: “De ervaring van het punt van zelf-gewaarzijn op het niveau van de persoonlijkheid, is de eerste stap op weg naar de ervaring van het Zelf, of in de existentialistische terminologie, naar de ervaring van de essentie van het Zijn……..Dit probleem van het vinden van het zelf, het ervaren van het zelf, en het richting geven aan het eigen leven vanuit het centrum van zichzelf, is een basisprobleem van onze tijd, waarin de neiging tot conformisme zo sterk is.”
Roberto Assagioli, Psychosynthese, Veelzijdige benadering van heel de mens, 1998
Van zelf naar Zelf
Psychosynthese begeleiding is er dus op gericht om de cliënt in zijn of haar hulpvraag, zijn of haar intentie/verlangen, te ondersteunen in de weg naar de ervaring van het zelf die meestal voorafgaat aan de ervaring van het zelf met een hoofdletter Z, zodat de cliënt in staat is om richting te geven aan zijn of haar leven vanuit het centrum van zichzelf. Psychosynthese maakt in het proces onderscheid tussen de weg van de persoonlijke psychosynthese en de trans-persoonlijke psychosynthese. Om voldoende ik-kracht en stabiliteit in de persoonlijkheid te ontwikkelen is de persoonlijke psychosynthese een belangrijk proces.
Wakker worden
Ik denk dat Assagioli met zijn visie vanuit psychosynthese zijn tijd ver vooruit was en zich bewust was van de mate waarin we geïdentificeerd zijn geraakt met het leven zoals zich dat aan ons voordoet in de huidige tijd. Wanneer we niet ‘wakker worden’ blijven we in de roes van de waan van de dag en ons conformeren aan een manier van leven die ons steeds meer afhoudt van wie we werkelijk zijn. Zou het niet geweldig zijn om wat Assagioli beweert in zijn visie namelijk ‘Meesterschap’, werkelijkheid te laten worden en te ontwikkelen over onszelf?
We worden overheerst door alles waarmee ons zelf zich geïdentificeerd heeft. We kunnen alles overheersen en controleren, waarvan we ons-zelf dis-identificeren.
Roberto Assagioli
De dis-identificatie-oefening
De dis-identificatie-oefening is een basisoefening binnen de psychosynthese. Je leert waar te nemen dat je een lichaam, gedachten en gevoelens hebt, maar niet bent! (dis-identificeren). Vervolgens verbinden (identificeren) we ons met ons centrum, onze kern, wie we werklijk zijn. Vanuit dit ‘zelf’ zijn we vanzelfsprekend verbonden met ons Hoger Zelf, eeuwige bron van licht en kwaliteiten in ons.
Ga gemakkelijk zitten. Voel je voeten op de vloer, wrijf eventueel met je voeten over de vloer. Voel je gesteund door de zitting van je stoel en door de rugleuning. Beweeg wat je wilt bewegen…… Wees je bewust van je ademhaling, in…..en uit…. Voel dat je op elke uitademing meer en meer ontspant.
Breng je ademhaling in een ritme dat bij jou past.
Ga met je aandacht naar je lichaam….en ervaar je lichaam….je lichaam is een kostbaar instrument, dat jou draagt in de wereld…. En zeg in jezelf: ‘Ik heb mijn lichaam…en ik ben meer dan mijn lichaam….’
Ga nu met je aandacht naar je gevoelens….en neem waar wat er is aan gevoelens…..vele gevoelens die door de dag door je heen kunnen gaan….positieve gevoelens en negatieve gevoelens….. En zeg in jezelf: ‘Ik heb gevoelens…en ik ben meer dan mijn gevoelens…’
Ga nu met je aandacht naar je gedachten….en neem waar wat er aan gedachten zijn….allerlei gedachten die door je hoofd gaan, vaak de hele dag maar door…..positieve en negatieve en neutrale gedachten… Een zeg in jezelf: ‘Ik heb gedachten….en ik ben meer dan mijn gedachten….’
Ga met je aandacht naar de plek midden achter je borstbeen, ter hoogte van je hart, en adem hier doorheen…. Zeg in jezelf: ‘Ik ben een centrum van stilte….van zuiver zelfbewustzijn….en van wil…’ Vanuit mijn centrum ben ik verbonden met mijn Hoger Zelf, eeuwige bron van kwaliteiten….’ Laat nu vanuit je Hoger Zelf een kwaliteit naar je toekomen. En adem deze kwaliteit door je heen.
Wees je nu bewust van je ademhaling, maak contact met jezelf, met je lichaam. Je kunt dit doen door wat te bewegen. Kom in jouw tempo met je aandacht van binnen weer naar buiten toe, dan open je vanzelf je ogen.
Uit: Psychosynthese Meditaties, 2015
