We spreken van een trauma wanneer een ervaring geen herinnering wordt maar een herbeleving die ons in het heden ernstig belemmerd of ontwricht.
Bessel van der Kolk
Traumasporen
Gisteravond keek ik naar de laatste uitzending van Zomergasten van dit seizoen. Gast van deze aflevering was Bessel van der Kolk. Van der Kolk is een Nederlands-Amerikaans psychiater en emeritus-hoogleraar, die vooral onderzoek heeft gedaan naar posttraumatische stress. Tevens schrijver van het boek ‘Traumasporen’, waarin hij een verhelderend inzicht geeft in de oorzaken en gevolgen van trauma. Volgens hem is Trauma een van de grootste gezondheidsproblemen van deze tijd. Vaak wordt trauma alleen geassocieerd met slachtoffers van ongelukken en misdrijven. In zijn werk en onderzoek verlegt hij de nadruk op de vaak minder zichtbare effecten van huiselijk geweld, seksueel misbruik, mishandeling, verwaarlozing en verslaving. Hierdoor zijn we anders naar trauma gaan kijken.
Het verleden loskoppelen van het hier en nu
Wat me het meeste bijbleef na de uitzending was hoe hij steeds weer nadruk bleef leggen op het onderscheid tussen de ervaring van de gebeurtenis in het verleden en hoe we ons daar in het hier en nu mee hebben leren verhouden. De meeste ervaringen die we hebben, ‘ebben op een gegeven moment weg’ naar de (lagere of hogere) onbewuste lagen van onze persoonlijkheid. Soms komen deze ervaringen weer even in ons bewustzijn als positieve of negatieve herinneringen en ‘ebben dan weer weg’ naar deze onbewuste lagen. We hebben dan een herinnering aan iets uit het verleden en weten dat de eventuele sensaties die er aan gekoppeld zijn ook horen bij het verleden en niet bij het moment in het hier en nu. Er is dan geen sprake van een ontwrichting of verstoring in het hier en nu.
Persoonlijke ervaring met trauma
Een aantal jaren geleden had ik een persoonlijke ervaring met deze verwarring tussen heden en verleden. Ik was begonnen met hardlopen en elke keer wanneer ik moe werd en ‘achter adem’ raakte, merkte ik dat ik overvallen werd door angstgevoelens. Ik was moe en raakte achter adem maar kon de gevoelens van angst eerst niet plaatsen. Pas later drong het tot me door dat deze gevoelens van angst, een herbeleving was van de angst die ik als kleuter had ervaren toen ik als voorbereiding op de operatie onder narcose werd gebracht met een ‘roesje’. Een verpleegkundige zette plotseling een kapje met een hele sterke etherlucht op mijn gezicht en het ontnam me mijn ‘adem’. Ik was angstig en verlamd door onmacht. Jaren later werden mijn amandelen geknipt zonder verdoving omdat er een abces in mijn keel aanwezig was. Opnieuw snakte ik naar adem en raakte in paniek. Ik was angstig en overmand door onmacht. Weer jaren later werd ik ernstig ziek en moest beademd worden. Ik raakte verlamd en kreeg letterlijk geen adem meer. Opnieuw angst en onmacht.
Snakken naar adem
Een opeenstapeling van ervaringen met ‘snakken naar adem’ en gevoelens van angst en onmacht waren opgeslagen in mijn celgeheugen (lichaamsbewustzijn). Elke keer wanneer deze herinneringen werden aangeraakt werd het een herbeleving van de angst en onmacht uit het verleden. Door er bewuste aandacht naar toe te brengen in het hier en nu, in een veilige en vertrouwde omgeving (therapie) heeft deze oude verwonding zich kunnen helen. De oude ervaringen met angst en onmacht konden nu ‘neuraal’ verbonden worden met veiligheid en ik-kracht in de veilige bedding van de therapeutische relatie in het hier en nu.
‘Neurons that fire together, wire together’
Lichaamsbewustzijn
Van der Kolk legt uit dat een ervaring op een bepaalde manier in ons ‘celgeheugen’ (lees: in ons lichaamsbewustzijn) wordt opgeslagen. Er worden op dat moment neurale verbindingen gelegd (informatienetwerken) die de informatie en de betekenis die we er aan hebben geven vastleggen. Het is de wijze waarop deze informatie is vastgelegd, die bepaald of het vastgehouden wordt als een herinnering of na verloop van tijd nog steeds ervaren wordt als een herbeleving.
Onbegrepen klachten en symptomen
Het is de herbeleving van een ervaring uit het verleden die kan leiden tot verstoringen in het hier en u die we kunnen beschrijven als ‘Trauma’. Het lichaamsbewustzijn maakt namelijk geen onderscheid tussen het verleden en het moment van hier en nu. Het reageert gewoon op een prikkel en geeft een response op deze prikkel. En het zijn deze verstoringen die zich uiten d.m.v. vaak onbegrepen klachten en symptomen waar cliënten zich mee aanmelden voor hulp en ondersteuning in de praktijk.
Neurowetenschappelijk onderzoek
Het hoopvolle is dat we door al het wetenschappelijk onderzoek wat er is gedaan in de afgelopen decennia op het gebied van de Neuro-psychologie, weten dat ons neurale netwerk ‘plastisch’ is. Dat wil zeggen dat neurale verbindingen die ooit zijn aangelegd, overschreven kunnen worden door nieuwe neurale verbindingen. ‘Neurons that fire together, wire together’ Veel nieuwe technieken en methodieken, gebaseerd op deze kennis, gebruiken we in zowel de individuele als groepstherapie, waarbij het belangrijkste instrument wat we inzetten de ‘relatie’ is. De therapeutische relatie tussen de therapeut en de cliënt.
De helende relatie
Als therapeut wil ik graag deze ‘helende relatie’ inzetten in mijn werk in de praktijk. Zowel individueel als in de groep. Want het is deze helende relatie waarin de verstorende ‘herbeleving’ in het hier en nu van oude ervaringsherinneringen kan transformeren naar ‘verwerkte’ herinneringen van het verleden. Ervaringen kunnen daarmee geïntegreerd worden in ons leven. We leren het weer in eigen beheer te nemen in plaats van dat het ons in beheer blijft nemen.