We zijn “de slaaf van onbewuste complexen……Het is dus geen wonder dat de mens in zo’n toestand vaak ontevreden en onzeker is, onderhevig aan allerlei veranderingen van stemmingen, gedachten en handelingen. Daar hij intuïtief voelt dat hij ‘één’ is, en toch merkt dat hij ‘in zichzelf verdeeld’ is, raakt hij danig in de war en begrijpt hij nog zichzelf noch anderen.
Psychosynthese, Veelzijdige benadering van heel de mens, Roberto Assagioli, Nederlandse vertaling, Servire uitgevers bv, 1998
Innerlijke delen
Je herkent het waarschijnlijk wel, dat je soms helemaal overgenomen wordt door gevoelens, emoties, of overtuigingen. Wie je op dat moment bent, lijkt even helemaal samen te vallen met wat er op dat moment wordt ervaren. Er is dan niet meer sprake van dat je gevoelens, gedachten of emoties hebt, maar dat je bent wat je op dat moment voelt of denkt. Hoewel ik me kan voorstellen dat je daar niet elke moment van de dag bij stil staat, is dit wel precies waar het over gaat wanneer we verstrikt raken en problemen ervaren in onszelf en de relatie met anderen.
Verstrikt raken in jezelf
Dit verstrikt raken is vaak het moment waarop je besluit om hulp te zoeken in therapie. Natuurlijk hoeft niet iedereen in therapie die verstrikt is geraakt en kan het soms afdoende zijn dat je wordt gewezen op je onbewuste houding of gedrag. Iemand die bijvoorbeeld erg goed is in het helpen van iemand anders, kan doorschieten in zijn of haar rol als helper. De kwaliteit van zorgzaamheid en dienstbaarheid van de helper schieten dan het doel voorbij en vervormen zich als iets wat de ander zijn zelfstandigheid ontneemt. Dat kan als erg irritant worden ervaren. Zo ontstaan onbewuste relatiepatronen waarbij de een als redder functioneert en de ander als degene die gered moet worden. Zolang dit elkaar aanvult en je/jullie hebben daar geen last van…geen probleem. ‘If it works…don’t fix it!’
Wanneer een rol het gaat overnemen
De innerlijke delen gaan, wanneer ze onbewust blijven, een eigen leven leiden en je gaat op grond van deze onbewuste patronen denken en geloven dat dit is wie je bent. Een moeder kan bijvoorbeeld zo met haar rol als moeder samenvallen dat ze alleen nog maar kan voelen, denken en handelen vanuit deze rol als moeder. Het kan dan zijn dat ze de andere aspecten, van wie ze nog meer is dan haar moederrol, uit het oog verliest en haar positie als zelfstandige vrouw, partner en dochter tekort doet. Of de man die zich verliest in zijn rol als ondernemer en zijn gezin, familie of vrienden uit het oog verliest.
Innerlijk landschap van de persoonlijkheid
Het werken met de innerlijke delen in de therapie is vooral bedoeld om weer zicht te krijgen op het innerlijk landschap van de eigen persoonlijkheid. Zicht en antwoord krijgen op de belangrijke vragen: Wie ben ik en wat wil ik? Dit antwoord komt niet van buiten maar van binnen en ligt te wachten om door jezelf gezien en aanvaard te worden. Leren zien en bewust worden dat je meer bent dan je gevoelens, gedachten, overtuigingen, verwachtingen, rollen, enz..
Wie mij ontmaskert zal mij vinden.
Huub Oosterhuis
Ik heb gezichten, meer dan twee,
Verschillende therapeutische modaliteiten
Psychosynthese is niet de enige psychologische stroming die werkt met innerlijke delen. Richard C. Schwartz, ontwikkelde dertig jaar geleden de Internal Family Systems-therapie ( IFS ) en beschouwt psychische meervoudigheid als een normaal verschijnsel. De Identiteitgeoriënteerde Psychotraumatheorie ( IoPT ) van Franz Ruppert werkt ook met innerlijke delen. Hij laat in zijn werk zien hoe de menselijke psyche zich opsplitst (in trauma deel, overlevingsdeel en gezonde deel) als reactie op overweldigende ervaringen en wat de gevolgen daarvan zijn voor ons ik-bewustzijn en onze identiteit. Eric Berne ontwikkelde de Transactionele Analyse ( TA ) en onderscheidt drie egotoestanden die in elk persoon verenigd zijn: de Ouder, het Kind en de Volwassene. En zo zijn er nog vele andere therapeutische modaliteiten die met innerlijke delen werken.
Psychosynthese en Subpersonen
Psychosynthese werkt ook met innerlijke delen en noemt ze ‘subpersonen’. Een belangrijk onderdeel van de psychosynthese begeleiding is het leren herkennen én erkennen van deze innerlijke delen, de bewoners van het eigen innerlijke landschap. De meest directe manier om deze subpersonen te leren herkennen is door de cliënt direct te vragen naar wie in hem of haar aan het woord is. Therapeut: ‘hoe is het de afgelopen periode gegaan?’ Cliënt: ‘het ging goed maar het kan beter’! Vraag: wie in jou vindt dat het goed is gegaan en wie in jou vindt dat het beter had gekund. Meteen worden in het antwoord al twee subpersonen zichtbaar die allebei in het antwoord hun stem hebben laten horen.
Het leren herkennen en erkennen van de onderliggende behoeften en verlangens.
Het deel wat eigenlijk niet wil klagen en herkend wordt als ‘aanpasser’ en het deel wat gewend is om de lat hoog te leggen en herkend wordt als de ‘perfectionist’, komen als hier als ‘duo’ aan het woord. Door deze twee innerlijke ‘stemmen’ in de ruimte een plek te geven door bijvoorbeeld twee krukjes neer te zetten, kan de cliënt de dialoog aangaan met deze innerlijke delen en ze letterlijk een stem geven om ze hiermee te herkennen en te erkennen als delen van van zijn of haar persoonlijkheid en de onderliggende behoeften en verlangens die ze onbewust uitdrukken leren kennen.
Subpersonenwerk in de praktijk
Hierboven een foto van hoe we tijdens een sessie kunnen werken met subpersonen. De cliënt wilde kijken naar een vervelende ervaring met zijn partner. Twee ‘subpersonen’ bleken het moment van de ervaring met de partner te beïnvloedden waardoor hij haar niet meer kon zien in wie ze is. Het zorgzame deel raakte in zijn kwaliteit van zorgzaamheid vervormd door zich op een manier verantwoordelijk te voelen die niet passend was in de situatie op dat moment. In plaats van helpen ging hij het overnemen. Het andere deel werd juist geïrriteerd omdat het iets deed wat het eigenlijk niet wilde doen. Dat deel was het eigenlijk zat om het telkens over te moeten nemen. Er ontstond spanning tussen de partner en hem.
Verinnerlijkte patronen
Toen we er mee aan het werk gingen bleek dat hij onbewust via deze innerlijke delen, oude patronen vanuit zijn ervaringen met beide ouders uit het verleden ging herhalen en projecteren op zijn partner. In de ervaring op dat moment werd zijn partner even zijn vader of zijn moeder. Hij vertelde hoe hij als kind vaak het gevoel had, dat hij voor zijn moeder heeft moeten zorgen en een verantwoordelijkheid naar zich toe trok die op dat moment niet passend was voor zijn leeftijd. Toen we met de concrete ervaring aan het werk gingen werd de onbewuste projectie van de oude patronen op zijn partner langzaam duidelijk en maakte ik het zichtbaar door krukjes voor de verinnerlijkte ouders tussen hem en de partner in de zetten. Hij kon hierdoor ervaren hoe hij door deze onbewuste toeschrijvingen aan zijn partner, haar niet meer kon zien in wie ze werkelijk is. De oude patronen konden worden ervaren en in het bewustzijn worden gebracht om vervolgens vanuit een volwassen deel in hemzelf, in het hier en nu los te laten wat niet bij hem hoort.
Onbewuste ouder-kind patronen
Uit het voorbeeld van deze sessie blijkt, hoe niet geheelde oude patronen uit de kindertijd de bron kunnen zijn van onbewuste conflicten in het hier en nu. Het zijn de onbewuste relaties in het innerlijk landschap van de persoonlijkheid tussen het innerlijk kind en de verinnerlijkte ouder die zich in het hier en nu herhalen. Het deel (innerlijke kind) wat zich aanpaste aan de behoeften van de ouder omdat het nog afhankelijk is van de liefdevolle zorg, aandacht en bescherming van de ouders. Daarnaast het deel wat zich daar tegen verzet omdat het behoefte heeft aan autonomie en aandacht voor de eigen behoeften en verlangens. Ervaringen die de cliënt in de relatie met de ouders in zijn kindertijd als niet gewild, niet geliefd of niet beschermd heeft ervaren, hebben zich in zijn ‘systeem’ (Lichaam, gevoelens en gedachten) vastgezet en worden vaak uitgedrukt of ‘uitgeleefd’ in subpersonen als: de aanpasser, de redder, de verongelijkte, de perfectionist, de dader, het slachtoffer, enz…
Psychosynthese en Object Relatie Theorie
Chris Meriam beschrijft in een artikel ‘Digging Up the Past: Object relations and subpersonalities’ (1994) de relatie tussen het werken met subpersonen in psychosynthese met de Object Relatie theorie. Hij ziet de formatie van subpersonen als het resultaat van vroege verwondingen in de relatie tussen het kind en de ouders of opvoeders. Hij stelt dat er grote zorgvuldigheid en gevoeligheid nodig is bij het werken met deze verwonding omdat ze waarschijnlijk ten grondslag liggen aan de vorming van een subpersoonlijkheid.
Analyse en Synthese
Assagioli, de grondlegger van Psychosynthese, was een tijdgenoot en leerling van Freud en heeft zijn basis in de psychoanalytische theorie. Waar in de psychoanalyse de nadruk op de ‘analyse’ ligt, is psychosynthese naast de analyse van de innerlijk verdeeldheid, gericht op een nieuwe synthese van deze innerlijke delen rond een verenigend centrum, het Ik. We noemen het ook wel de innerlijke waarnemer. De plek van waaruit je waarneemt maar niet samenvalt met wat je waarneemt. Hier kun je ervaren dat je boosheid voelt maar meer bent dan je boosheid. Wanneer deze innerlijke waarnemer in onszelf bevrijdt wordt van alles waar het zich onbewust mee identificeert dan kunnen we onszelf weer ervaren als, vrij van en als vrij tot.
Maskers
Het gedicht van Huub Oosterhuis ‘Delf mijn gezicht op’, geeft naar mijn idee een prachtig beeld van hoe we in de loop van de ontwikkeling van onze persoonlijkheid en identiteit ons onbewust geïdentificeerd hebben met verinnerlijkte beelden, verwachtingen en patronen. Maskers waarmee we ons hebben leren uitdrukken in de wereld om ons heen. Maskers die vaak vanuit een overlevingsmodus zijn ontstaan om ons te verhouden met de wereld om ons heen. Maskers die de ware aard verhullen van wie we werkelijk zijn. Als kind is dit soms nodig om te kunnen overleven. Als volwassene hebben we de keuze om deze maskers te doorzien én los te laten.
Delf mijn gezicht op, maak mij mooi
Zodra we het proces van persoonlijke ontwikkeling en bewustwording aangaan, leren we stapje voor stapje onszelf steeds meer kennen in onze ware aard en durven we in bijvoorbeeld de veilige bedding van de therapie, ons werkelijke gezicht te tonen en in eigen tijd en tempo het antwoord op de vraag: Wie ben ik en wat wil ik? te leven!
Delf mijn gezicht op, maak mij mooi.
Wie mij ontmaskert zal mij vinden.
Ik heb gezichten, meer dan twee,
ogen die tasten in den blinde,
harten aan angst voor angst ten prooi.
Delf mijn gezicht op, maak mij mooiHuub Oosterhuis
Delf mijn gezicht op, maak mij mooi.
Wie wordt ontmaskerd wordt gevonden
en zal zichzelf opnieuw verstaan
en leven bloot en onomwonden,
aan niets en niemand meer ten prooi.
Delf mijn gezicht op, maak mij mooi.
