It is only by listening to the heart, it seems, that we can take better care of the mind.
Manos Tsakiris, Psychologist at Royal Holloway, University of London.
Uit een artikel van The Guardian: Interoception: the hidden sense that shapes wellbeing. Aug 2021
Interoception: the hidden sense that shapes wellbeing
De hierboven genoemde quote komt uit een boeiend artikel in The Guardian. Het beschrijft het toenemend aantal wetenschappelijke onderzoeken op het gebied van de neurobiologie en psychologie m.b.t. het innerlijk waarnemen. De afgelopen 10 jaar is het aantal boeken wat verschijnt op het gebied van de behandeling van trauma en nieuwe vormen van psychotherapie, enorm toegenomen. Het lijkt erop dat elke stroming een eigen manier van therapie en methode heeft ontwikkeld m.b.t. de behandeling van traumagerelateerde verstoringen. Het is bijna onmogelijk om als therapeut en begeleider, van cliënten die te maken hebben met ontwikkelingstrauma, deze ontwikkelingen bij te houden en overal kennis van te nemen, laat staan me alle nieuwe modellen eigen te maken.
Trauma theorieën en modellen
Na mijn Psychosynthese opleiding ben ik me steeds meer gaan verdiepen in de verschillende theorieën en therapeutische behandelmodellen die mijn werk als psychosynthese therapeut kunnen verdiepen en ondersteunen op het gebied van ontwikkelingstrauma. Ondanks alle nieuwe modellen en theorieën die er op dit moment ‘op de markt’ komen, merk ik dat ze over het algemeen gebaseerd zijn op dezelfde basisprincipes en er alleen een andere taal voor gebruiken. Basisprincipes waar de grondlegger van de psychosynthese, Roberto Assagioli in de vorige eeuw al naar verwees en beschreef in een theorie die hij Psychosynthese noemde.
Bottum-up versus Top-down
Een van deze principes is het innerlijk waarnemen, wat in het aangehaalde artikel omschreven wordt met ‘Introceptie’. Volgens wikipedia ‘het vermogen van een organisme om prikkels van binnenuit het eigen lichaam waar te nemen’. Meestal zijn we met onze aandacht naar buiten gericht en nemen we waar met onze zintuigen, zoals het horen met onze oren en het zien met onze ogen. We noemen dat dan ‘Perceptie’. Dit waarnemen met onze 5 zintuigen gebeurt meestal bewust en blijft daarmee redelijk onder onze ‘controle’. Op het niveau van ons onbewuste gebeurt er veel meer wat buiten onze bewuste aandacht en ‘controle’ om plaats vindt. Volgens Bessel van der Kolk en andere deskundigen op het gebied van traumabehandeling, worden we voor het grootste deel ‘bottum-up’ (vanuit het lichaam naar het brein) aangestuurd in plaats van ‘top-down’ (vanuit het brein naar het lichaam). Stephen Porges noemt het gewaarworden van deze onbewuste informatie afkomstig uit ons lichaam ‘Neuroceptie’. Volgens hem gaat Neuroceptie zelfs vooraf aan Perceptie. Deze processen heeft hij uitvoerig omschreven in zijn ontwikkelde Polyvagaal theorie.
De psychologische functies en het Ei-diagram
Terug naar Psychosynthese en wat Assagioli daar in de vorige eeuw al over schreef in zijn theorie over de psychologische functies. Zoals de woorden perceptie en neuroceptie, gebruikt worden om het verschil aan te geven in de waarneming op verschillende niveaus van bewustzijn, maakte Assagioli een aantal modellen die dit meerdimensionale karakter van ons bewustzijn (lager, middelste en hogere onbewuste) in onze persoonlijkheid weergeeft. Het ei-diagram gebruikt hij als plattegrond om de structuur van deze persoonlijkheid en de verschillende bewustzijnsniveaus aan te geven. Daarnaast ontwikkelde hij het ster-diagram met de verschillende psychologische functies: denken, impuls/verlangen, gewaarwording, emotie/gevoel, beeldend vermogen en intuïtie, met in het midden, het vrije Ik en de vrije wil, als sturend mechanisme in ons menselijk handelen.
De wagen en de wagenmenner
De onderlinge relaties tussen deze verschillende psychologische functies zijn complex. Er zijn interacties die spontaan en zonder bewuste aansturing plaats vinden en interacties die we met onze wil kunnen beïnvloeden en bewust kunnen aansturen en richting geven. Didi Firman beschrijft in een prachtig artikel de werkzaamheid van deze psychologische functies en gebruikt de metafoor van een rijtuig wat wordt voortgetrokken door 6 paarden. De wagenmenner heeft er een hele taak aan om de paarden in toom en op het juiste spoor te houden. Een spoor wat in overeenstemming is met de bestemming die de wagenmenner voor ogen heeft. Het is een prachtige metafoor om de werking van deze innerlijke psychologische krachten mee te verbeelden. Ze schrijft:
You are the driver. Where the horses go, where the carriage (your whole being) ends up, is up to you en how you work with your team. Learning to work well with your team of horses (or psychological functions) will takes us where we want to go.
Didi Firman, Driving the Carriage: The gift of Psychological functions
De psychologische wetten
De Psychologische functies zoals hierboven genoemd beïnvloeden elkaar wederzijds en zijn onderhevig aan psychologische wetten (in het vorige blog heb ik deze wetten opgenomen) die op hun beurt elkaar ook weer wederzijds beïnvloeden. Het is dus een complex systeem van innerlijke krachten die ons aansturen in ons gedrag, onze gedachten en onze gevoelens en dus erg bepalend zijn voor ons welbevinden. Of om het met de woorden van Tsakiris te zeggen: ‘the hidden sense that shapes wellbeing’
When any function starts to take us down a slippery slope, we know that the whole team of horses will follow, unless we take the reins and steer our wagon towards the desired goal.
Didi Firman, Driving the Carriage: The gift of Psychological functions
Het Psychosynthese Ei-diagram
Maar er is hoop. We kunnen leren onze wagen te besturen en onze paarden in toom te houden. Hoe? Door te beginnen onszelf te leren kennen. Vertrouwd te raken met deze innerlijke krachten en met de wetmatigheden waaraan ze onderhevig zijn. In de psychosynthese begeleiding beginnen we met het introduceren van de modellen/kaarten die de innerlijke structuur van onze persoonlijkheid en het meerdimensionale karakter daarvan zichtbaar maken.
Zelfonderzoek
We gebruiken dan de kaarten van bijvoorbeeld het Ei-diagram en het ster-diagram om samen met de cliënt het gebied te verkennen waar ze vertrouwd mee willen raken. We starten een Zelfonderzoek. Net zoals je op vakantie gaat en van te voren een kaart of platte grond van het gebied eerst rustig kunt bestuderen om alvast wat vertrouwd te raken met wat je tegen kunt komen op je geplande reis. Ik weet dat we tegenwoordig met Google Maps dit beeld misschien wat achterhaald vinden, maar in de psychosynthese begeleiding zijn deze kaarten nog steeds erg zinvol en zelfs noodzakelijk om te kunnen bepalen waar je bent en waar je naar toe zou willen. En om regelmatig te kunnen checken of je nog op het juiste spoor zit.
Neuroplasticiteit
Het nut en de werkzaamheid van deze ‘kaarten’ of modellen voor zelfonderzoek wordt de laatste jaren bevestigd door nieuw wetenschappelijk inzicht en onderzoek wat aantoont dat de werking van ons autonome zenuwstelsel, waar alle onbewuste ‘paden’ in het neurale netwerk door ervaringen (bijvoorbeeld trauma) zijn aangelegd, plastisch zijn. We noemen dat Neuroplasticiteit. Met neuroplasticiteit wordt zowel de aanmaak van nieuwe hersencellen (neuronen) als de aanmaak van nieuwe verbindingen (paden) tussen deze neuronen bedoeld.
Met deze hoopvolle gedachte, bevestigd en ondersteund door wetenschappelijk onderzoek, krijgen de Psychosynthese theorie en de daaruit ontstane werkmodellen, een ‘update’ die de psychosynthese begeleiding, coaching, counseling of therapie weer midden in het ‘werk-veld’ plaatst van andere theorieën en modellen die we de laatste jaren zien opkomen, ook op het gebied van ontwikkelingstrauma. John Firman en Ann Gila, beiden opgeleid in Psychosynthese, hebben in de jaren 90 van de vorige eeuw al veel onderzoek gedaan naar de effecten van trauma en verslaving op onze persoonlijke ontwikkeling. Ze hebben dit vervolgens geplaatst in een Transpersoonlijke context. Voor degene die zich daar in wil verdiepen kan ik aanraden om kennis te nemen van hun werk. The Primal Wound geeft een heldere omschrijving van werken met trauma in een Transpersoonlijke context.
Dis-identificatie en Identificatie
Welke taal je ook leert gebruiken voor wat je waarneemt, Perceptie, Introceptie of Neuroceptie, het gaat om het vertrouwd raken met de waarnemende instantie in jezelf. Een van de eerste oefeningen waar je vertrouwd mee raakt in de psychosynthese begeleiding is de oefening in dis-identificatie en identificatie. Dis-identificatie van alles wat we vanuit de positie van de vrije waarnemer (het Ik) kunnen waarnemen en vervolgens ons leren identificeren met het vrije Ik, waar we in verbinding zijn met dat wat groter is dan ons persoonlijke ik. Ons Hogere Zelf. (Zie de afbeelding van het Ei-diagram)
Ik-Zelf relatie
Assagioli plaatst in het ster-diagram, temidden van de psychologische functies, het veld van bewustzijn met het ik en de wil. De plek van de Ik-Zelf relatie. Een plek waar we vrij zijn van en vrij zijn tot. Didi Firman schrijft:
The field of consciousness is just that, the area of awareness and experience that we are conscious of in any give moment, while the ‘I’ (also called personal self) is the point of pure self-awareness and will, freed of attachment to the contents of consciousness and personality presentation. This is the ‘un-storied’ zelf, centered, in and of the world. The higher (or transpersonal self) Self carries the same qualities and aspects as the personal self, while connected to the experience of the universal nature of being. The personal self may be considered our truest self, at the kitchen sink, immanent and living within the world we inhabit, while the higher Self sits at the mountaintop.
Uit: The Call of Self, Psychosynthesis: A Brief Overview, Dorothy Friman, 2018
Wordt weer de bestuurder van je eigen voertuig
Het ster-diagram, nodigt ons uit vertrouwd te raken met de verschillende psychologische functies waarmee we ons uitdrukken en manifesteren in de wereld. Deze functies kunnen ons zowel dienen, in hoe we ons willen manifesteren, als ook belemmeren waardoor we kunnen ‘ontsporen’. Ze hebben de functie om informatie op te nemen (d.m.v. perceptie, introceptie en neuroceptie), waargenomen en beoordeeld te worden vanuit een vrij ik en een vrije wil, en vervolgens onszelf mee uit te drukken. In de psychosynthese begeleiding zal de cliënt voortdurend ondersteund worden om zichzelf hierin te leren kennen, het vrije Ik, wat zich heeft leren dis-identificeren van wat wordt waargenomen, en zich opnieuw bewust kan verbinden met iedere gewilde functie.
De wil als sturend mechanisme
De wil wordt hier bewust en actief ingezet als ‘sturend mechanisme’. De cliënt leert zijn of haar eigen span paarden te mennen en in de gewenste richting te sturen. Dit is waar psychosynthese over gaat. Je wordt weer de eigen bestuurder van je eigen voertuig. En net als het leren autorijden vraagt het de nodige inspanning en uithoudingsvermogen van de cliënt om de lessen te nemen die nodig zijn om vertrouwd te raken met het voertuig en het verkeer.
The Star Diagram and the Journey to Wholeness, door Didi Firman
