“De angst die we voelen rondom het hebben van gevoelens is een oude angst, gebaseerd op het verleden, niet op het heden. Hoewel we de angst toch echt wel in het hier en nu voelen, is onze automatische reactie het resultaat van oude programmering”

Uit: Omarm je emoties, Vrij van angst voor je gevoelens, Ronald J. Fredrick.

Onbegrepen symptomen en klachten blokkeren ons verlangen

Ruim een jaar geleden ontstond er bij mij de behoefte om naast het werken met individuele cliënten in de praktijk, ook te gaan werken met groepen. Ik zag steeds vaker bij de verschillende cliënten, hoe verschillend ook, steeds dezelfde principes en patronen zichtbaar worden. Er is bij iedere cliënt eigenlijk altijd een groot verlangen naar iets wat ze graag zouden willen toelaten of realiseren in hun leven. Op het moment dat ze zich richting dit verlangen willen bewegen, worden ze tegengehouden door gevoelens van onmacht, angst, schuld, schaamte, enz.. Soms zijn deze belemmeringen bewust, vaker nog zijn ze onbewust en worden ze zichtbaar en ervaren door vaak onbegrepen symptomen en klachten. Om vervolgens deze gevoelens niet te hoeven voelen schakelen ze (meestal onbewust) over op een verscheidenheid aan afweer- en overlevingsmechanismen die op hun beurt weer de beweging richting hun verlangen blokkeren.

Dis-identificeren

Het is bij veel cliënten een terugkerend patroon van problemen en klachten waarbij een onbewuste innerlijke dynamiek van vaak tegengestelde krachten het persoonlijke leven van de cliënt ontwricht en belemmerd, om te zijn wie ze zouden willen zijn. Deze innerlijke dynamiek van vaak tegengestelde krachten is zowel in de individuele als in de groepstherapie een belangrijk gegeven, die op verschillende manieren door de cliënt ervaren kunnen worden. Samen zetten we de persoonlijke ervaringen en het verlangen in een ‘schema of model’ zodat het niet alleen wordt ervaren maar dat ze er ook met enige afstand naar kunnen kijken. Dit afstand nemen noemen we in de psychosynthese ‘dis-identificeren’. We zorgen er daarmee voor, dat we even niet samenvallen met wat we waarnemen. De cliënt leert zich dan niet alleen steeds bewuster worden van de ervaring maar leert ook dat ze zelf degene zijn die waarneemt. Zolang waarnemer en wat wordt waargenomen samenvalt, kan er niet bewust worden ingezet op een mogelijke verandering of beïnvloeding van de ervaring. Onbewust wordt bewust, overleven wordt leven en slachtofferschap wordt meesterschap.

De helende werking van de groep

Ik weet uit mijn eigen ervaringen met groepstherapie hoe ondersteunend het kan zijn om deze innerlijke dynamieken niet alleen bij mezelf te herkennen en door te werken maar ook te leren herkennen bij de ander. Dat maakt het therapieproces in een groep wat mij betreft zo krachtig. Je leert van en aan elkaar. Het groepsproces geeft hiermee een extra dimensie aan de begeleiding die in de individuele therapie minder krachtig aanwezig is. In het groepsproces is er niet alleen sprake van de relatie tussen therapeut en cliënt maar ook tussen de deelnemers onderling.

Doelgroep

De overeenkomstige vraag die de deelnemers aan de groepstherapie meestal hebben is:  Wie ben ik en wat wil ik. Psychosynthese is naast een therapeutische methode ook een weg van persoonlijke ontwikkeling en bewustwording. De grens tussen therapie en persoonlijke ontwikkeling is niet zo groot.  Het lijken twee simpele vragen, toch worstelt bijna iedere cliënt die zich aanmeldt in de praktijk met deze twee basale levensvragen. Ze hebben zich in de loop van hun ontwikkeling vereenzelvigd met veelal valse zelfbeelden (bijvoorbeeld om zich aan te passen en erbij te horen) en merken dat deze beelden niet kloppen met wie ze willen/kunnen zijn. Vanuit deze valse zelfbeelden zijn er overtuigingen, gevoelens en gedrag ontstaan waar ze steeds meer last van krijgen omdat het hen belemmerd in wie ze werkelijk zijn. Deelnemers die zich aanmelden voor de kortdurende psychodynamische psychosynthese groepstherapie willen weer ‘heel worden’. Deze vraag is het beginpunt en het richtpunt, het wordt de individuele focus in de therapie.

Groepsdoel

De groep biedt aan de deelnemers een veilige bedding waarin geoefend kan worden met het verwoorden en delen van wat hun bezig houdt en wat hen op dit moment belemmerd of ondersteund in hun zelfvertrouwen en eigenwaarde. (Ze delen waarin ze zich op dit moment in hun leven niet heel voelen) Ze kunnen in de loop van het proces steeds meer verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen behoeften en verlangens en zijn in staat om de regie te nemen in hun eigen leven. Heel worden betekent dan dat ze leren hun eigen gedachten, gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen leren te ‘verdragen’ en daarin zichtbaar te worden in de relatie met zichzelf en de ander. De deelnemers zijn in staat om zich vanuit de positie van de innerlijke waarnemer zich te dis-identificeren van waar ze zich onbewust mee vereenzelvigd hebben en kunnen zich van daaruit bewust identificeren met wat op dat moment nodig of passend is.

Kortdurende psychodynamische groepstherapie

De drie kern elementen van de kortdurende groepstherapie kunnen samengevat worden in: de behandelfocus, de limitering in tijd en de specifieke (actieve) rol van de therapeut……..Om de focus vast te stellen wordt eerst, via de conflict- en de persoonsdriehoek (Malan, 1963) het kernconflict bepaald.

Uit: Kort en goed genoeg, Praktijkboek kortdurende groepspsychotherapie. Marja van Aken- van der Meer

Affectfobietherapie Leigh McCullough

Deze conflict- en persoonsdriehoeken zijn door Leigh McCullough verder uitgewerkt voor de individuele kortdurende psychotherapie. De door haar ontwikkelde Affectfobietherapie is inmiddels in Nederland ook een succesvolle therapievorm geworden en wordt zowel in individuele therapie als in groepen aangeboden binnen de GGZ instellingen.

Groepspsychotherapie versus psychosynthese groepstherapie

Maar de praktijk voor Psychosynthese Amsterdam is geen GGZ instelling en ik ben als Psychosynthese therapeut geen BIG geregistreerd psychotherapeut. De Psychosynthese opleiding is in Nederland een Post-HBO opleiding. Alleen in Londen kun je Psychosynthese op Academisch niveau studeren. Dat brengt me bij de uitdaging om de ontwikkelingen die er in de afgelopen decennia zijn geweest op het terrein van de groepspsychotherapie te verbinden met mijn ervaringen als psychosynthese therapeut. Mijn persoonlijke ervaringen met de psychosynthese groepstherapie stammen uit de periode dat het niet zo vreemd was om jarenlang deel te nemen aan een therapiegroep. Ik ben er dankbaar voor en had de ervaring voor geen goud willen missen. Het heeft me gevormd en ondersteund in mijn proces van persoonlijke én professionele ontwikkeling.

Kort en goed genoeg

We leven inmiddels in 2022 en ik denk dat het goed en passend is dat psychosynthese groepstherapie aan kan sluiten bij de ontwikkelingen van deze tijd en mee kan groeien in het snel veranderend tijdsbeeld. Je hoeft alleen maar te kijken naar het vergoedingenstelsel van de verschillende zorgverzekeringen om te zien hoe individuele cliënten steeds minder een beroep kunnen doen op de zorg, tenzij ze het zelf kunnen betalen. Daarnaast zijn de wachtlijsten binnen de GGZ instellingen vaak een probleem. Het opnemen van groepstherapie in het aanbod van de praktijk kan voor veel cliënten betekenen dat het toegankelijk én betaalbaar wordt. Wanneer je gedurende een bepaalde tijd (6 tot 8 maanden) intensief (wekelijks) je eigen proces van persoonlijke ontwikkeling en bewustwording wilt aangaan, dan is de groepstherapie voor veel cliënten een aantrekkelijk aanbod. Informeer naar de mogelijkheden bij de Praktijk.

Conflictdriehoek en persoonsdriehoek

In de Kortdurende Psychodynamische Psychosynthese groepstherapie werk ik vanuit de basisprincipes van de Psychosynthese en vul deze aan met de theorie en het werk van Leigh McCullough. dit sluit daar naar mijn idee heel goed bij aan. Zoals de conflictdriehoek en de persoonsdriehoek.

Conflict en persoonsdriehoek Malan

In figuur 1 vertegenwoordigt elke punt van de driehoek één van de componenten van ons gevoelsleven. De onderste punt vertegenwoordigt onze gevoelens. De rechter punt vertegenwoordigt de angst, waarmee de angst voor onze gevoelens wordt bedoeld en de linker punt staat voor onze afweer. Figuur 2 laat zien waar en met wie deze innerlijke dynamiek wordt ervaren. De onderste punt vertegenwoordigt de personen uit het verleden waar de angst voor de gevoelens meestal hun oorsprong hebben. De rechterpunt vertegenwoordigt de personen in het hier en nu waarmee het ‘conflict’ wordt ervaren. De linkerpunt vertegenwoordigt de relatie met de therapeut waar door overdracht en tegenoverdracht de conflicten ervaren en bewust gemaakt kunnen worden.

“En toen kwam de dag waarop het risico om in de knop te blijven pijnlijker werd dan het risico om te bloeien”

Anaïs Nin

Het meerdimensionale karakter van Psychosynthese, het Ei-diagram

De verschillende punten van de driehoeken zoals ze in de affectfobietherapie gebruikt worden kunnen heel goed geplaatst worden in meerdimensionale model zoals we dat in de Psychosynthese begeleiding gebruiken. Het conflict (de afweer- en overlevingsmechanismen) wordt meestal zichtbaar en ervaren in het dagelijks leven van de cliënt. Ze worden bijvoorbeeld zichtbaar door onbegrepen klachten en symptomen of door delen van de persoonlijkheid die een eigen karakter hebben ontwikkeld. In de psychosynthese gebruiken we de terminologie van de subpersonen. Delen met een eigen karakterstructuur en eigen wil die vaak niet meer onder het ‘beheer’ van het vrije ik en de vrije wil vallen. Deze dynamiek speelt zich vooral af op de ‘begane grond’ van ons leven, het middelste onbewuste in het Ei-diagram.

Psychosynthese Ei-diagram

De angst die wordt onderdrukt door de afweer in het middelste onbewuste heeft zijn wortels in het lagere onbewuste (de kelderverdieping) van de persoonlijkheid. Het is de plek waar we alles verstoppen en onderdrukken wat we liever niet onder ogen komen of wat te pijnlijk is om in onze ervaringen toe te laten. Door de afweer die we als overlevingsstrategie hebben ontwikkeld om te kunnen ‘overleven’, belemmeren we onszelf in het toelaten van onze ware gevoelens en onze verlangens van wie we werkelijk zijn. Het zijn deze ‘activerende gevoelens’, de emotionele basis voor zelfzorg, betrokkenheid, trots en waardering die in het Hogere onbewuste (de zolder) liggen te wachten om door onszelf bevrijdt te worden. Bevrijdt te worden van de onbewuste patronen die we als gevolg van oude ervaringensherinneringevn in ons brein en autonome zenuwstelsel hebben vastgelegd. Het zijn de zogenaamde ‘trauma sporen’ zoals Trauma specialist Bessel van der Kolk het in gelijknamige boek noemt die we met onze afweer proberen te beschermen.

“De muren die we om ons heen bouwen om verdriet buiten te houden, houden ook de blijdschap buiten”

Jim Rohn

Traumasporen

Het zijn deze ‘traumasporen’ die we zowel in de individuele als in de kortdurende psychodynamische psychosynthese groepstherapie proberen in het bewustzijn te brengen om in het hier en nu, in de relatie met onszelf en de ander geheeld te kunnen worden. Meestal zijn de verwondingen opgelopen in ‘verstorende’ of beschadigende relaties. Het is dan ook in de relatie met de ander (de therapeut of de deelnemers van de groepstherapie) waar deze verwonding weer geheeld kan worden.

Psychosynthese basis principes

In de psychosynthese groepstherapie die zich (in de praktijk voor Psychosynthese Amsterdam) als kortdurende psychodynamische groepstherapie wil profileren zullen de basis principes van de psychosynthese geïntegreerd worden in het ‘werkproces’. Deze basisprincipes zijn:

  • Dis-identificatie en identificatie. Een van de belangrijkste technieken die de deelnemers geleerd wordt is de techniek van dis-identificatie met als doel het onderscheid te leren ervaren tussen waarnemen en wat wordt waargenomen.
  • Het persoonlijke zelf. De cliënt raakt hierdoor vertrouwd met de ‘positie van de innerlijke waarnemer’’ die we ook wel het Ik of het persoonlijke zelf noemen.
  • De Wil. In de psychosynthese speelt de wil als sturend mechanisme van het menselijk handelen een belangrijke rol. Wanneer de wil wordt vrijgemaakt van alles waar het mee vereenzelvigd is geraakt, wordt het een dynamische kracht waarmee we onszelf kunnen uitdrukken.
  • Ideaalmodel. Cliënten hebben zich in de loop van hun ontwikkeling vereenzelvigd met veelal valse zelfbeelden. In psychosynthese werken we met het Ideaal model om deze valse zelfbeelden te ‘ontmantelen’ en een reëel en haalbaar beeld te creëeren waarmee we ons kunnen verbinden.
  • Synthese. In de begeleiding leren cliënten de innerlijke dynamiek van de vaak tegengestelde polariteiten kennen om ze vervolgens op een ander niveau tot synthese te brengen.
  • Het hogere onbewuste. Cliënten hebben vaak vragen over zingeving en leren in de psychosynthese vertrouwd raken met de verschillende lagen van het onbewuste. Dit doen we met behulp van de plattegrond van de persoonlijkheid, het Ei-diagram waarin deze gelaagdheid zichtbaar wordt.  Het hogere onbewuste is een van deze lagen. Het gebied waar ze d.m.v. bijvoorbeeld meditatie en visualisatie oefeningen en creativiteit toegang hebben tot hun potenties en kwaliteiten. Ze leren niet alleen vertrouwd raken met hun ‘schaduw’ (trauma en overlevingsdelen) maar ook met hun ‘licht’ (gezonde deel, verlangen, zingeving, waarden). Psychosynthese is een positieve transpersoonlijke psychologie die gericht is op een gezonde ontwikkeling en bewustwording van de persoonlijkheid en wat de cliënt belemmerd in deze ontwikkeling en niet op de psychische pathologie zoals deze in de DSM classificaties wordt beschreven.
  • Het Transpersoonlijke Zelf. Als psychosynthese therapeut werken we met en vanuit de zogenaamde ‘bi-focal vision’. Dat wil zeggen dat we naast een persoonlijk zelf ook een Trans-persoonlijk of Hoger Zelf hebben. Een hoger Zelf wat in relatie met het persoonlijke zelf zowel transcendent als immanent is. We kijken dus niet alleen naar wat er op het persoonlijke vlak zichtbaar is aan klachten en symptomen maar ook naar wat er door deze klachten en symptomen zichtbaar wil worden. Het Trans-persoonlijke of hoger Zelf is de bron van wie we werkelijk zijn. Je zou ook kunnen zeggen, we zijn een Ziel met een persoonlijkheid.

Ben je nieuwsgierig geworden en vraag je je af of kortdurende psychodynamische psychosynthese groepstherapie iets voor je zou kunnen zijn? Voel je dan vrij en welkom om een afspraak te maken in de praktijk voor Psychosynthese Amsterdam. In September 2022 start een nieuwe groep van maximaal 6 deelnemers die wekelijks 2 uur gedurende 6 tot 8 maanden bijeenkomt in de praktijk aan de Lijnbaansgracht 67-0 in Amsterdam.