Aandacht is uiteindelijk ook gewoon een menselijke hulpbron, net zoals lucht en water dat zijn. Je zou kunnen zeggen; daar waar zuivere lucht ons laat ademen, laat zuivere aandacht ons denken en voelen.
Uit: aflevering van VPRO Tegenlicht. Digitale detox, Filosoof Hans Schitzler
Waarnemen, meebewegen én wachten
Toen ik mijn supervisor voor de psychosynthese groepstherapie vroeg, ‘Wat doe je nu eigenlijk als groepstherapeut?’ antwoordde hij: ‘Waarnemen, meebewegen én wachten…..en dat laatste is het lastigste.’ Maar het begint met waarnemen.
Leren kijken met ‘vrije’ ogen.
Mia Leijssen beschrijft in haar boek over ‘Tijd voor de Ziel’ hoe lastig het is om met vrije ogen te kunnen kijken, om werkelijk te zien wat er is. Wat zij beschrijft als interfererende karakters zouden we in de psychosynthese de verschillende ‘subpersonen’ noemen waarmee we ons uitdrukken in wie we zijn. Subpersonen die ons kunnen ondersteunen maar ons ook kunnen belemmeren. Want wat we laten zien komt niet altijd overeen met wie we werkelijk zijn.
Wie heeft de regie?
En daar hebben we natuurlijk een reden voor. Het is niet vanzelfsprekend dat we ons laten zien in wie we zijn of zouden willen zijn. In de ontwikkeling van ons persoonlijk leven kan er van alles gebeurd zijn, wat ons heeft beschadigd en verstoord in een gezonde ontwikkeling van onze identiteit en onze persoonlijkheid. Ik durf te zeggen dat er waarschijnlijk niemand is die geen littekens heeft opgelopen in zijn of haar leven. In mijn praktijk zijn het de volwassenen die hun eigen littekens willen onderzoeken. Die vertrouwd willen raken met hun innerlijke wereld van ‘interfererende karakters’ (subpersonen) die, vaak zonder dat ze het weten, de regie van hun leven hebben overgenomen. Dat betekent dat ze opnieuw moeten leren kijken. Leren kijken met vrije ogen.
Subpersonen
Leren kijken met vrije ogen betekent dat je eerst moet erkennen dat je niet vrij bent. Dat er factoren zijn die je het vrije zicht op wie je werkelijk bent of wie de ander werkelijk is belemmeren of zelfs geheel ontnemen. In de begeleiding van mijn cliënten kom ik deze interfererende karakters, die ‘de poort bewaken’, zoals Mia Leijssen ze beschrijft, vaak het eerste tegen. Ze bewaken de poort die naar binnen gaat. En dat doen ze met een reden. Poortwachters bestaan namelijk bij de gratie van het bewaken van de poort. Beschermen wat zich binnen de poorten van de innerlijke belevingswereld bevindt en ervoor zorgen dat ze niets toelaten wat niet veilig is of bedreigend voelt. Deze interfererende karakters of subpersonen hebben dus een hele belangrijke functie. Een functie waarvan het belangrijk is dat die herkend en erkend wordt door zowel de cliënt als de begeleider/therapeut.
“Tijdens het focusproces is de weerstand voelbaar in de ‘onderbrekingen’, die ‘innerlijke criticus’ of ‘interfererende karakters’ genoemd worden. Zij beletten de persoon de gevoelde betekenis helemaal toe te laten. Die interfererende karakters bewaken de poort die naar binnen leidt, maar geven ook aan waar de ingang zich bevindt.”
Uit: Tijd voor de Ziel, Mia Leijssen
Poortwachters
Als een cliënt zich aanmeldt in de praktijk voor begeleiding moet hij of zij bereid zijn ‘naar binnen’ te gaan om de innerlijke dynamiek van de genoemde interfererende karakters (subpersonen) en krachten onder ogen te komen en te ontmoeten. Is deze bereidheid er niet dan kan er niet gewerkt worden. Het begint dus met het bereid zijn jezelf te ontmoeten. Dat we bij de toegang naar ‘binnen’, worden tegengehouden door bewuste of onbewuste krachten (poortwachters) is ‘part of the game’. Wat we dan als eerste moeten doen is alleen maar waarnemen. Leren kijken met vrije ogen. Dat wil zeggen, waarnemen zonder oordeel. Welke innerlijke krachten worden zichtbaar wanneer we uitnodigen om naar binnen te gaan. Welke gedachten of overtuigingen komen er naar voren, welke gevoelens worden aangeraakt en welke emoties en sensaties nemen we in en met ons lichaam waar. Zodra we de uitnodiging om naar binnen te gaan aan nemen, komt er een hele wereld in beweging waarvan we ons bewust worden dat wijzelf de ‘beheerder’ zijn.
Vrije wil en een open hart
De hele begeleiding draait wat mij betreft uit het weer in eigen beheer nemen van deze innerlijke wereld. Met andere woorden. Regie nemen over je eigen leven. En dat begint bij opnieuw leren kijken. Kijken met vrije ogen. Kijken vanuit een positie waarin je zonder oordeel, met een open en betrokken hart kunt kijken naar wat er is. Wanneer je vanuit deze positie ‘de poortwachters van je eigen binnenwereld’ kunt waarnemen in wie ze zijn en waarvoor ze ooit in deze functie zijn geplaatst, kun je met veel meer compassie kijken naar je eigen belemmeringen. Belemmeringen die je tot nu toe hebben weerhouden om vrij en voluit te kunnen leven. Maar die je wel beschermt hebben toen het nodig was.
Zien en gezien worden
De poortwachters die je tegenkomt op de weg naar binnen zijn meestal de eerste ‘subpersonen’ waar we in de begeleiding kennis mee maken en mee aan het werk gaan. Poortwachters die zich bijvoorbeeld laten zien of ervaren worden als, weerstand, spanning, angst, boosheid, terugtrekken, vermijden, enz… Wanneer we hen niet kunnen zien als onze beschermers en hun niet de erkenning geven die ze nodig hebben, dan zullen we geen of onvoldoende toegang krijgen tot ons diepste zelf. Wanneer er in de begeleiding onvoldoende veiligheid, vertrouwen en erkenning is, dan kan er eigenlijk niet echt gewerkt worden. Misschien wordt er dan veel gepraat en veel gezegd maar weinig echt doorvoelt en ervaren en niet gezien wat gezien wat eigenlijk gezien wil worden.
Cognitieve therapie t.o.v. ervaringsgerichte therapie
Soms geven we onszelf vanuit ons hoofd de toestemming om naar binnen te gaan, onszelf onder ogen te komen en onszelf te leren kennen in wie we zijn. En toch kunnen we dan alsnog ervaren dat we voor een dichte deur staan. In veel therapieën wordt de inzet van ons brein als de sleutel gezien om binnen te komen. Er is daardoor is in de afgelopen decennia veel nadruk komen te liggen op de cognitieve behandel- en begeleidingsmethoden. Toch blijkt dat we met ons brein alleen, niet of onvoldoende toegang krijgen tot onze innerlijke belevingswereld. We hebben de ervaring van ons voelen, onze emoties en ons lichaam nodig omdat dit de belangrijkste ‘data centra’ zijn waar onze eerder ervaringen met veiligheid en onveiligheid, macht en onmacht, veilige hechting, onveilige hechting, vertrouwen, wantrouwen, liggen opgeslagen. Daar ligt voor het grootste deel de oorsprong en aanleiding van ‘het in dienst nemen’ van onze poortwachters. In dienst genomen om ons te beschermen in een periode van ons leven waar we nog niet in staat waren om voor onze eigen veiligheid en bescherming te zorgen.
Beschikbaar zijn voor onszelf
We moeten dus leren kijken, leren waarnemen wat er in onze gedachten (brein), onze gevoelens (hart) en onze emoties en sensaties (lichaam) zichtbaar wordt. Als we leren kijken met vrije ogen kunnen we waarnemen wat er speelt en vanuit een vrij en betrokken hart beschikbaar zijn voor onszelf in de relatie met onszelf en de relatie met de ander.
Wanneer ik samen met een cliënt individueel of in een groep aan het werk ga, nodig ik de cliënt uit om samen de ruimte te maken om onze waarneming en onze aandacht vrij te maken. Een korte meditatieve oefening om even aan te komen en onze aandacht brengen bij wat we waar kunnen nemen in onze gedachten, gevoelens en ons lichaam. Waarnemen vanuit een vrije plek die we in de psychosynthese ook wel de waarnemer-positie noemen. Bij het leren waarnemen vanuit deze vrije plek ben je in staat om vanuit een bewuste keuze, je waarneming te richten en te verplaatsen (focussen). Mia Leijssen schrijft hierover:
In een eerste stap – die ook soms ‘ruimte maken’ genoemd wordt – verlegt de persoon de aandacht van buiten naar binnen, van spreken naar stilte, van denken naar lichamelijk gewaarworden. ……… Het organisme krijgt tijd en ruimte om aan te geven waardoor het allemaal in beslag wordt genomen.
Uit: Tijd voor de Ziel, Mia Leijssen
Wat maakt het nu zo moeilijk om vrij te kunnen waarnemen?
Tot nu toe heb ik het alleen nog maar gehad over wat ons in onze eigen binnenwereld belemmert om vrij te kunnen waarnemen. Daarnaast zijn er ook in onze buitenwereld factoren die onze waarneming belemmeren en ons het zicht ontnemen om werkelijk te kunnen zien wat er is. Een van deze invloeden is de digitalisering waar we in terecht zijn gekomen.
De frontlinie van die informatieoorlog is onze aandacht, die op een hele ondoorzichtige manier voortdurend gestuurd en geleid wordt, die we niet meer bij onszelf, of steeds moeilijker bij onszelf kunnen houden, zodat we zelf kunnen bepalen waar we aandacht aan besteden. Aandacht is uiteindelijk ook gewoon een menselijke hulpbron, net zoals lucht en water dat zijn. Je zou kunnen zeggen; daar waar zuivere lucht ons laat ademen, laat zuivere aandacht ons denken en voelen.
Uit: aflevering van VPRO Tegenlicht. Digitale detox, Filosoof Hans Schitzler
Vrije ogen en een open en betrokken hart
Hoe vrij ben jij? Ben jij je bewust waar jouw aandacht naar toe gaat. En wat heb jij nodig om deze aandacht weer in eigen beheer te nemen zodat jij de regie weer kunt nemen over jezelf. Vindt je dat lastig en zou je daar individueel of in een groep meer bewuste aandacht naar toe willen brengen en grip op willen krijgen? Voel je vrij en welkom om contact op te nemen met mij in de praktijk voor Psychosynthese Amsterdam. Psychosynthese is een ervaringsgerichte benadering met veel aandacht voor het weer vertrouwd worden met de plek in jezelf waar je met vrije ogen en een open en betrokken hart, je weer verbonden kunt voelen met wie je werkelijk bent en vandaar uit kunt verbinden met de omgeving en de ander.
